Od 2011 roku dzień 1 marca został ustanowiony Narodowym Dniem Pamięci Żołnierzy Wyklętych. Święto uchwalone zostało na znak pamięci żołnierzom antykomunistycznego i niepodległościowego podziemia. Dzień 1 marca upamiętnia wyrok śmierci, wykonany w 1951 roku przez komunistów w warszawskim więzieniu na oficerach Wojska Polskiego IV Komendy Zrzeszenia,,Wolność i Niezawisłość”.
Żołnierze Wyklęci, zwani także Niezłomnymi to bohaterowie antykomunistycznego podziemia, którzy w obronie niepodległego Państwa Polskiego, walczyli o prawo do życia w wolnej i suwerennej ojczyźnie, przeciwstawiali się sowieckiej agresji i narzuconemu siłą reżimowi komunistycznemu. Walczyli z służbami bezpieczeństwa ZSRR, oddziałami NKWD oraz służbami bezpieczeństwa w Polsce tj. Milicją Obywatelską, Urzędem Bezpieczeństwa Publicznego i Korpusem Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Wśród nich znaleźli się żołnierze byłej Armii Krajowej Narodowych Sił Zbrojnych, organizacji,,Niepodległość”,,,Wolność i Niezawisłość” i wielu innych.
zajęcie Proszowic przez partyzantów na czele oddziału Stanisław Gas ps. Modrzew; 28 lipiec 1944, ul. 3-Maja
(fot. Proszowice na fotografiach; część IV: II wojna światowa)
Pamiętać należy również o bohaterach pochodzących z naszego regionu. W latach okupacji niemieckiej wtedy, kiedy powstała Rzeczpospolita Partyzancka Kazimersko-Proszwicka w ruchu oporu czynnych partyzantów było około 20 tysięcy w całym rejonie. Główną podstawą ruchu partyzanckiego (Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich) byli synowie chłopscy, konkretnie BCh, którzy stanowili przewagę liczebną. W momencie zakończenia wojny i wejścia żołnierzy radzieckich grupa AK i BCh z Klimontowa – Szczytnik została doskonale rozpracowana i wyłapana przez NKWD i wywieziona na Sybir. Tymi co zasłużyli się naszej Ziemi Proszowskiej było wielu i nie sposób wszystkich wymieć, ale na pewno na uznanie zasługują:
- Jan Kura partyzant AK, który został zastrzelony niedaleko swojego domu w Klimontowie,
- Tadeusz Dziedzicki (1852-1933)- ur. w Klimontowie, oficer rezerwy 8 Pułku Ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego, uczestniczył w kampanii wrześniowej w ramach AK. Wzięty do niewoli pod Rawą Ruską, dzięki staraniom żony uniknął oflagu i wrócił do Klimontowa. Od początku okupacji był związany z ruchem oporu (ZWZ i AK). Pełnił funkcje kwatermistrza podobwodu Proszowice 106 dywizjonu piechoty ZWZ-AK w Inspektoracie "Maria". W październiku 1944 został aresztowany przez gestapo i przewieziony do więzienia w Miechowie. Skąd był wykupiony przy pomocy sąsiadów. Przez pewien czas ukrywał się. W styczniu 1945 zaraz po wkroczeniu wojsk sowieckich, NKWD aresztowało T.D. wraz z grupą żołnierzy i oficerów AK i uwięziło w Krakowie w więzieniu na Montelupich. Następnie T.D. został wywieziony do obozu w Krasnowodzku w Turkmenii, gdzie zmarł i tam został pochowany.
- Teofil Szańkowski – zmarł w Rosji (właściciel majątku Wierzbno)
- Tadeusz Sokół, pseudonim,,,Muszka”, ur. 1926 roku żołnierz placówki, Kura” 2 Kompani 106. Dywizji Piechoty Okręgu AK Kraków. W styczniu 1945 roku został aresztowany i wywieziony do Związku Radzieckiego. Jeden z nielicznych, któremu udało się wrócić,
- Stanisław Gas- ps.,, Modrzew” ur. w Jakubowicach polski wojskowy, porucznik Armii Krajowej, dowódca plutonu w Kompanii Szturmowej,,Dominika” wchodzącej w skład Samodzielnego Batalionu Szturmowego 106 Dywizji Piechoty AK. Został skrytobójczo zamordowany w 1947 roku przez komunistów,
- Józef ZastawnyCzłonek ZSL od 1956 r.; w latach 1933-1935 sekretarz Zarządu Powiatowego ZMW RP "Wici"w Miechowie, 1935-1936 jego prezes; członek SL od 1931, od 1938 prezes Zarządu Powiatowego SL w Miechowie; w okresie okupacji żołnierz BCh, ps. "Trzon"; od 1945 r. w SL ponownie pełnił funkcję prezesa; w 1946 odsunął się od działalności politycznej; w maju 1949 r. aresztowany przez PUBP w Miechowie następnie zwolniony; od stycznia 1957 r. z rekomendacji ZSL zast. przewodn. Prezydium PRN w Proszowicach; 1957-1961 poseł na Sejm PRL II kadencji,
- Wanda Girtler- kapitan Armii Krajowej ps.,,Ewa”, w wieku 24 lat zamordowana w dniu 16 stycznia przez NKWD w okolicach Kościelca,
- Jan Twardowski z Błogocic ur. w 1986 roku, zginął tragiczną śmiercią 19 maja 1946 roku również skrytobójczo zamordowany przez komunistów,
- Ks. bp. Franciszek Sonik z Wawrzeńczyc (1885-1957), wyższe wykształcenie zdobył w Petersburgu, ks. dr Bolesław Przybyszewski z Skrzeszowic (1908-2001), parafii Biórków Wielki wybitny historyk Krakowa i krakowskiego kościoła, ks. prof Zygmunt Pilch (1888-1962), wszyscy godnie przeżyli okupację. W latach stalinowskich, doznawali prześladowań. Wnieśli znakomity wkład w kulturę regionu, wyznaczonego metropolią krakowską.
Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych to czas zadumy i refleksji nad Niezłomnymi i ich oprawcami. Swoją bohaterską postawą, poświęceniem i męczeństwem stali się dumą polskiego narodu. Wyrażając szacunek Żołnierzom Niezłomnym, Wiernym Przysiędze, którzy stali się ofiarami totalitaryzmu. CZEŚĆ I CHWAŁA BOHATEROM!
Anna Rokicińska
Dziękujemy Panu Henrykowi Pomykalskiemu za pomoc w przygotowaniu artykułu.
